Historia diecezji

Po zakończeniu II wojny światowej Kościół prawosławny w Polsce znalazł się w ciężkiej sytuacji. Z pięciu przedwojennych diecezji w granicach państwa polskiego pozostała tylko diecezja warszawska oraz część ówczesnej diecezji grodzieńskiej. Liczba prawosławnych parafii zmniejszyła się z 1579 do 169, liczba duchownych spadła z 1725 do 190. Życie monastyczne zostało zlikwidowane prawie całkowicie. Likwidacji uległo również wiele instytucji cerkiewnych: dwa seminaria duchowne (w Chełmie i Warszawie), przedwojenne Duszpasterstwo Wojskowe oraz Studium Teologii Prawosławnej Uniwersytetu Warszawskiego. Przestały też istnieć wydawnictwa metropolitalne i przyklasztorne. W wyniku zniszczeń wojennych i wyznaczenia nowej granicy wschodniej Kościół prawosławny utracił około 90% swojego przedwojennego stanu posiadania. Zmniejszyła się liczba wyznawców Prawosławia. Zniszczeniu uległy świątynie prawosławne, plebanie i cmentarze; wiele obiektów kultury przejęło duchowieństwo rzymskokatolickie. Według wyliczeń władz cerkiewnych na koniec 1946 r. Kościół prawosławny w Polsce dysponował 223 świątyniami oraz 134 cmentarzami.

Pod koniec 1946 r. metropolia warszawska liczyła 3 diecezje: warszawską, białostocką oraz ziem odzyskanych. Przed władzami cerkiewnymi stał najważniejszy problem: reorganizacji życia cerkiewnego w nowych warunkach geopolitycznych. Sytuację komplikowała postawa władz administracyjnych, jak również negatywne nastawienie wobec Prawosławia ludności rzymskokatolickiej. Proces samowolnego zawłaszczania prawosławnych majątków cerkiewnych został zahamowany dopiero dekretem z dnia 5 września 1947 r. o przejęciu na własność państwa mienia osób przesiedlonych do ZSRR.

Niestety, majątek zajęty wcześniej w drodze decyzji administracyjnych lub samowolnych zawłaszczeń przez instytucje kościelne został czasie utracony. Majątek cerkiewny w Polsce centralnej i na ziemiach odzyskanych ograniczał się wówczas do świątyń, budynków parafialnych i cmentarzy. W wielu miastach brakowało cerkwi, stąd prawosławni zmuszeni byli korzystać z innych świątyń, np. ewangelicko-augsburskich, jak to było w Częstochowie. Trudna sytuacja Kościoła prawosławnego w Polsce była związana także z nieunormowaniem jego statusu prawno-kanonicznego i destabilizacją organizacyjno-administracyjną.

W nowej rzeczywistości politycznej podejmowano liczne próby normalizacji oraz reorganizacji struktury administracyjnej Cerkwi w Polsce. Przyjmuje się, że współczesny kształt podziału administracyjnego Kościoła prawosławnego w Polsce powstał na początku rządów Metropolity Makarego (Oksijuka). 7 września 1951 r. Sobór Biskupów pod przewodnictwem tego hierarchy uchwalił nowy podział diecezjalny kraju. Decyzją soboru powołane zostały 4 diecezje: warszawsko-bielska, białostocko-gdańska, łódzko-poznańska oraz wrocławsko-szczecińska.

Diecezja łódzko-poznańska rozciągała się na terenach województw: bydgoskiego, kieleckiego, krakowskiego, opolskiego, poznańskiego, łódzkiego i rzeszowskiego. Na terenie tego biskupstwa znajdowały się 3 dekanaty: łódzki, krakowski i bydgoski. Diecezja liczyła wówczas 15 parafii i 4479 wiernych. Pierwszym ordynariuszem diecezji łódzko-poznańskiej został biskup Jerzy (Korenistow), który opiekował się nią do 1979 r. Lata 1979-1981 to okres arcypasterskiej troski nad łódzko-poznańską społecznością wiernych biskupa Sawy (Hrycuniaka) – przyszłego metropolity warszawskiego i całej Polski. W 1981 r. na łódzką katedrę powołano biskupa Szymona (Romańczuka), który zajmował ją do końca swojego ziemskiego życia, tj. do czerwca 2017 roku.

24 sierpnia 2017 r. Święty Sobór Biskupów Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego wybrał na biskupa diecezji łódzko-poznańskiej dotychczasowego przełożonego klasztoru św. Onufrego w Jabłecznej – o. archimandrytę Atanazego (Nosa). Chirotonia biskupia odbyła się 24 września 2017 r. w Katedrze Metropolitalnej św. Marii Magdaleny w Warszawie. 21 października 2017 r. w cerkwi św. Aleksandra Newskiego w Łodzi miał miejsce ingres biskupa Atanazego na katedrę łódzko-poznańską.

Współczesna Prawosławna Diecezja Łódzko-Poznańska jest największą terytorialnie diecezją Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Jej granice obejmują tereny dziewięciu województw: mazowieckiego, łódzkiego, małopolskiego, świętokrzyskiego, śląskiego, opolskiego, wielkopolskiego, kujawsko-pomorskiego oraz podkarpackiego. W skład diecezji wchodzi obecnie 14 parafii ulokowanych w trzech dekanatach: łódzkim, krakowskim i kujawsko-pomorskim. Są to miasta: Łódź, Kraków, Poznań, Włocławek, Bydgoszcz, Toruń, Radom, Kielce, Kalisz, Piotrków Trybunalski, Częstochowa, Sosnowiec, Bielsko-Biała, Grudziądz. Parafia w Toruniu dodatkowo obsługuje filię w Aleksandrowie Kujawskim. Diecezja liczy obecnie 22 duchownych.

Wykaz ordynariuszy

  • 1951-1979 – J.E. Biskup Jerzy (Korenistow)
  • 1979-1981 – J.E. Biskup Sawa (Hrycuniak)
  • 1981-2017 – J.E. Biskup Szymon (Romańczuk)
  • od 2017 – J.E. Biskup Atanazy (Nos)